طرحواره‌ درمانی با کودک و نوجوان

​

طرحواره چیست؟

​

        طرحواره‌ها باورهای عمیق، فراگیر و معمولاً ناهشیاری هستند که در سال‌های ابتدایی زندگی شکل می‌گیرند. مثلاً کودکی که مکرراً احساس طردشدگی، بی‌ارزشی یا کنترل بیش‌ازحد را تجربه کرده، ممکن است این باورها در ذهنش تثبیت شود:

• من دوست‌داشتنی نیستم.
•  نمی‌توانم به کسی اعتماد کنم.
• همیشه باید کامل باشم تا پذیرفته شوم.

این طرحواره‌ها بعدها بر احساس، رفتار، تصمیم‌ گیری و روابط فرد تأثیر می‌گذارند.

طرحواره‌ درمانی چیست و چگونه عمل می‌کند؟

​

            طرحواره‌ درمانی روشی نوین و ترکیبی است که عناصری از رویکردهای شناختی‌ رفتاری، روان‌تحلیلی، دلبستگی و تجربه‌گرایی را با هم ترکیب می‌کند. هدف این درمان، شناسایی، به چالش کشیدن و ترمیم طرحواره‌های ناسازگار اولیه است.

            در کار با کودک و نوجوان، درمانگر ابتدا به کمک ابزارهایی مثل نقاشی، داستان‌پردازی، بازی‌های نمایشی یا گفت‌وگوهای ساده، به کشف ذهنیت های طرحواره ای فعال در ذهن کودک یا نوجوان می‌پردازد. سپس با تکنیک‌های مختلفی مثل بازسازی تصویری،گفت‌وگوی خیالی، کار با احساسات و آموزش مهارت‌های مقابله‌ای، به آن‌ها کمک می‌کند که این ذهنیت ها را تغییر دهند یا جایگزین های سالم‌تری بسازند.

طرحواره‌ درمانی در کودکان: زبان احساس با ابزار بازی

​

کودکان اغلب نمی‌توانند مستقیماً درباره‌ی افکار و احساسات‌شان حرف بزنند. به همین دلیل، در طرحواره‌ درمانی کودک، از تکنیک‌هایی مانند:

•  بازی درمانی ساختارمند
•   نقاشی شخصیت‌ها یا خانواده
•  خلق داستان‌هایی با محوریت احساسات (مثلاً قصه‌هایی درباره‌ی بچه‌ای که همیشه تنها است یا کسی به او گوش نمی‌دهد)
  استفاده می‌شود تا ذهنیت های طرحواره­ای کودک شناسایی و بررسی شوند.

سپس درمانگر با استفاده از تکنیک‌هایی مثل بازآفرینی داستان، ایفای نقش، یا بازتاب احساسات، به کودک کمک می‌کند درک کند که حق دارد این احساس را تجربه کند، اما لزوماً احساس او به معنای تمام حقیقت نیست. به‌تدریج، کودک یاد می‌گیرد خودش و دیگران را جور دیگری ببیند.

طرحواره‌  درمانی در نوجوانان: آینه‌ای برای شناخت خود

​

    نوجوانی مرحله‌ای است که بسیاری از طرحواره‌های شکل‌گرفته در کودکی، فعال و حتی تشدید می‌شوند. برای مثال:

•  نوجوانی با طرحواره‌ی «بی‌کفایتی» ممکن است از امتحان دادن اضطراب شدید بگیرد.
•  کسی که طرحواره‌ی «وابستگی» دارد، نمی‌تواند به‌تنهایی تصمیم بگیرد یا از والدینش جدا شود.
• نوجوانی با طرحواره‌ی «استانداردهای سخت‌گیرانه»، خودش را دائماً سرزنش می‌کند و از شکست می‌ترسد.

در این سن، درمانگر با نوجوان وارد گفت‌وگویی می‌شود که گاه ترکیبی از گفت‌وگوی منطقی، همدلی عاطفی، تکنیک‌های شناختی و تمرین‌های خلاقانه مثل نوشتن نامه، تصویرسازی ذهنی یا ایفای نقش است.
هدف این است که نوجوان بتواند بین باورهای قدیمی و واقعیت حال حاضر تمایز بگذارد و هویت سالم‌تری برای خود بسازد.

نقش والدین در درمان

​

        در هر دو گروه سنی، همکاری والدین بسیار مهم است. طرحواره‌ درمانی اغلب جلساتی با والدین برگزار می‌کند تا:

•  به آن‌ها درباره‌ی ذهنیت های طرحواره ای کودک یا نوجوان‌شان آگاهی بدهد،
•  آن‌ها را با سبک‌های فرزندپروری سازگارتر آشنا کند،
• گاهی به اصلاح طرحواره‌های خود والدین هم بپردازد (والدین نیز ممکن است با طرحواره‌هایی بزرگ شده باشند که ناخواسته آن ها را به فرزندان‌شان منتقل کنند.)

درمانگر تلاش می‌کند روابط بین والدین و فرزندان را ترمیم کند، زیرا این رابطه بستر اصلی شکل‌گیری یا اصلاح طرحواره‌ها است.

طرحواره‌ درمانی برای چه کودکانی مفید است؟

این رویکرد به‌ ویژه برای کودکانی مناسب است که:

•  زود رنج و حساس هستند،
•  اعتماد به نفس پایین دارند،
• اضطراب، احساس بی‌ارزشی، یا ترس از طرد شدن دارند،
•  تجربه‌های دشواری مانند طلاق والدین، انتقاد زیاد، نادیده‌ گرفته شدن یا آزارهای هیجانی داشته‌اند.

همچنین برای این نوجوانان می تواند بسیار موثر باشد:

•  دچار افسردگی، اضطراب اجتماعی، یا احساس پوچی هستند،
•  روابط پرتنش با خانواده یا دوستان دارند،
•  یا احساس می‌کنند همیشه باید «خوب» باشند تا پذیرفته شوند،
  
  

سخن آخر

​

            طرحواره‌ درمانی یک روش عمیق، انسانی و انعطاف‌پذیر است که می‌خواهد به کودکان و نوجوانان کمک کند تا بفهمند چرا به شکلی خاص فکر یا احساس می‌کنند، و چگونه می‌توانند آن الگوها را تغییر دهند. این روش با ترکیب علم، همدلی و خلاقیت، مسیر آگاهی، خوددوستی و رشد را هموار می‌کند.

​